Unutulan Bir Bilim İnsanı: Matrakçı Nasuh
Bir toplumu en iyi yansıtan ögelerden biri hiç şüphesiz bilim insanları olmuştur. Tarihte öyle büyük bilim insanları olmuştur ki bir büyükelçi gibi ülkesini temsil etmiştir. Hatta bazı ülkeler bilim adamları ile anılır. Mesela Almanya denildiğinde birçoğumuzun aklına Einstein gelir ya da İtalya denildiğinde Leonardo Da Vinci. 623 yıllık Osmanlı Devleti’nde de çok fazla bilim insanı vardır. Toplum olarak bu isimlerin çoğunu bilmemekteyiz. Osmanlı’daki bilimsel gelişmeler Batı'ya çok büyük örnek olmuştur. Ama günümüzde bazı insanlar Osmanlı’nın bilimsel gelişmeleri takip etmediği ve bilim insanı yetiştiremediğini iddia ederler. Bilim Tarihi’nin duayenlerinden biri olan Fuat Sezgin’in dediği gibi:
“İslam medeniyetinin büyüklüğünü kendi insanımıza anlatmak batılılara anlatmaktan daha zor."
Matrakçı Nasuh ise bu bilinmeyen bilim adamlarından bir tanesidir. Kendisi Matematikçi, silahşör, minyatürcü (Nakkaş), tarihçi, coğrafyacı, haritacı, topografdır. Asıl adı “Nasuh bin Karagöz” dür. Matrak lakabı kendisinin icat eddiği matrak oyunundan gelir. Nerede ve ne zaman doğduğu tam bilinmemektedir. Çok küçük yaşta saraya alındı. II. Bayezid zamanında Enderun’da çok sıkı bir eğitim aldı. Öyle iyi bir eğitim aldı ki yaptıklarıyla padişahın gözüne girdi. Çok entelektüel bir insandı. Beş dil bilirdi.
Kendisi matematik ilminde çok usta bir isimdi. “Cemalul Kuttab” ve “Kemalul Hüshab ile Umdetul Hisab” adında iki kitap yazdı. Bu kitaplarda rakamlar, dört işlem ve kesirler gibi temel matematik kaidelerini anlattı. Kendisi bu kitapları yazmaktaki asıl amacı Enderun talebelerinin temel kaideleri daha iyi anlaması idi. Matrakçı Nasuh’a göre matematik, Allah hakkında daha fazla şey bilmenin bir yolu olan asil ve güzel bir bilimdir. Kendisi alışılagelmiş matematik yasalarının ötesinde farklı hesaplama kuralları gerektiren merdiven yöntemini açıkladı ve bunu John Napier'in Avrupa'yatanıtmasından yaklaşık 50 yıl önce yaptı. Aşık Paşa’nın deyişiyle kendisi matematik ilminde parmakla gösterilecek bir seviyededir.
Bir diğer usta olduğu ilim dalı ise tarihtir. Bir İngiliz atasözü vardır: “Dwell on the past and you’ll lose an eye. Forget the past and you’ll lose both eyes.” Yani herşeyi geçmişe dayandırırsanız bir gözünüzü kaybedersiniz, ama geçmişinizi tamamen unutursanız iki gözünüzü kaybedersiniz. Bu yüzden tarih çok değerli bir ilim dalı. Kendisi bu dalda pek çok kitap yazdı. Bunlar Mecmuatü't-Tevârih, Süleymannâme, Fetihname-i Karabuğdan, Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn, Câmiu’t-tevârîh.
Mecmuatü’t-Tevarih adlı eseriyle Taberi Tarihi’ni Türkçe’ye çevirmiş ve üzerine eklemeler yapmıştır. Daha sonra onu muhtasar hale getirip Câmiu’t-tevârîh adlı kitabını yazmıştır. Fetihname-i Karabuğdan kitabında ise Kanuni’nin İran seferini anlattı. Beyan-ı Menazil-i Seferi Irakeyn adlı kitabında ise Kanuni’nin Irakeyn seferini anlattı. Bu kitabı diğer eserlerinden ayıran nokta ise Kanuni’nin geçtiği yerleri kuş bakışı biçimde minyatür halinde çizdi. Minyatür’de de dönemin en usta ismiydi. Süleymanname adlı kitabı ise Mecmuatü't-Tevârih adlı kitabının Kanuni zamanını anlatan bölümüdür. Kanuni zamanını araştıran çoğu tarihçi Süleymanname’de yazanları dikkate almak zorundadır. Kanuni zamanında yazıldığı için o zamana ışık tutar.
Matrakçı Nasuh döneminin en büyük silahşörüdür. Kendisine lakabını veren matrak eskrime benzer bir alettir. Bu konuda Tuhfetül Guzat adlı bir kitap yazmıştır.
Matrakçı Nasuh yazdığı tarih kitaplarında bölgeyi çok iyi tasvir ettiği için kitapları coğrafya ilmi için çok muteberdir. Kendisinin minyatürlerle süslü Tarih-i Feth-i Sikloş ve Estergon ve İstoni Belgrad adlı eseri tarih ve coğrafya için mümtaz kaynaklardan bir tanesidir.
Kendisinin en bilinen alanı ise minyatürcülüktür. Kendisinin minyatürleri sayesinde eserlerinde bahsettiği yerler daha iyi anlaşılıyor ve o zamanı daha iyi analiz etmemizi sağlıyor. Kendisinin çok fazla minyatürüne günümüzde ulaşabiliyoruz. Kendisi “Divani” olarakta bilinen hat sanatını geliştirmişdir.
Gördüğümüz üzere Matrakçı Nasuh pek çok ilim dalında ustalaşmış bir isimdir. Kendisinin çalışmaları bugün bile bize örnek oluyor ve özellikle haritacıların işini kolaylaştırıyor. Biz Matrakçı Nasuh gibi bilim insanlarını tanıdıkça onların tuttukları meşaleyi devralacak ve Peygamber Efendimiz’in (sav) ışığının sönmesine müsaade etmeyeceğiz.
Eyüp Rasih Doğan 28.01.2023
Nevşehir
Kaynakça
1) Çift,P.(2017). Osmanlı’yı Öğreniyorum, Destek yayınları, İstanbul
2) Şimşirgil,A.(2015). Kayı-IV:Ufukların Padişahı Kanuni, Timaş yayınları, İstanbul
3) 3Hüseyin Gazi Yurdaydın, “Beyan-ı Menazil-i Seferi Irakeyn”, DİA, c. 6, Ankara 1992
4) Hüseyin Gazi Yurdaydın, “Matrakçı Nasuh”, DİA, c. 28, Ankara 2003
5) Nasuh,M.(2020). Beyan-ı Menazil-i Seferi Irakeyn, TTK yayınları, İstanbul
6) Bahadıroğlu,Y.(2019), Tarihin Arka Sokakları, Panama yayınları, İstanbul
7) Matrakçı Nasuh, Wikipedia Web Sitesi, Erişim Tarihi: 28.01.2023 https://tr.wikipedia.org/wiki/Matrak%C3%A7%C4%B1_Nasuh
8) Corlu, M. S., Burlbaw, L. M., Capraro, R. M., Han, S., & Çorlu, M. A. (2010). The Ottoman palace school and the man with multiple talents, Matrakçı Nasuh. Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education, 14(1), 19–31.https://www.academia.edu/480968
